Sosyal güvenlik; kişilerin gerek çalışma hayatı ve gerekse emeklilik dönemi süresince, başkalarına muhtaç olmadan yaşamalarının sağlanmasını amaçlayan sistemdir. Doğum borçlanması ise bu kapsamda incelenmektedir.

Bu bağlamda sosyal güvenlik sisteminde borçlanmanın, özellikle de doğum borçlanmasının, tabiatın yalnızca kadınlara verdiği doğurma yeteneğinin, kadınların çalışma hayatına olumsuz etkilerini bir nebze olsun azaltan öneme sahip olduğu kuşkusuzdur. Çünkü pek çok kadın doğum nedeniyle işinden ayrılmak zorunda kalmakta, bu durum da onların sosyal güvenlik haklarını kısıtlamaktadır.
İşte 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 41/a maddesi ile getirilen “doğum borçlanması” ile ilgili hüküm, yukarıda belirttiğim çalışan kadının doğurma yeteneği sonucu oluşan sosyal güvenlik haklarındaki kısıtlamayı bir ölçüde azaltmayı hedeflemektedir. 5510 Sayılı Kanunu’nun konumuzla ilgili hükümlerinin yürürlük tarihi 1 Ekim 2008’dir.
Doğum Borçlanması ile ilgili 41. madde hükmü şöyledir:
“Kanun'ları gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, iki defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması şartıyla talepte bulunulan süreleri, kendilerinin veya hak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları ve talep tarihinde 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt ve üst sınırları arasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın yüzde 32'si üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri şartı ile borçlandırılarak, borçlandırılan süreleri sigortalılıklarına sayılır.”
5510 sayılı kanun ile ilgili olarak en son yayımlanan tebliğ ve genelgeler şöyledir:
• 1 Temmuz 2010 tarih ve 27628 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Hizmet Borçlanma İşlemlerinin Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ”
• 16 Eylül 2010 tarih ve 2010/106 Sayılı Genelge
Doğum Borçlanmasından Yararlanma Şartları
• Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan kadın sigortalılar doğum borçlanmasından yararlanabileceklerdir. Ancak Bağ-Kur kapsamında çalışan kadınlar (esnaf, sanatkar, tüccarlar ile, avukat, doktor, mimar gibi serbest meslek erbabı kadınlar, anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi, limited şirket ortağı olan kadınlar) ile Devlet Memuru kadınlar doğum borçlanmasından yararlanamayacaklardır.
• 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi kadın sigortalıların çeşitli iş kanunları gereğince kullandıkları ücretsiz doğum ya da analık izin süreleri işyerinden alacakları belgelerle birlikte Kuruma başvurmaları halinde borçlandırılabilecektir.
• Doğum borçlanması en fazla iki çocuk için yapılabilecektir.
• Her çocuk için en fazla 2 yıllık süre borçlanılabilecektir.
• Doğumun, sigortalılığın başlangıcından sonra olması gerekmektedir. Yani sigorta başlangıcından önceki doğumlar için borçlanma yapılamayacaktır.

• Doğum borçlanması yapılabilecek iki yıllık süre içinde çocuğun vefat etmesi halinde, sadece vefat tarihinde kadar olan süreler borçlandırılabilecektir.
• Doğum Borçlanması yapabilmek için işyerinden belge götürülmesine gerek yoktur.
• Doğum borçlanması talebinde bulunan kadın sigortalıların doğum yaptığı tarihten sonra adına primi ödenmiş süreler borçlanma hesabında dikkate alınmayacaktır.
• İlk doğumunu yaptıktan sonra iki yıl dolmadan ikinci doğumunu yapan kadın sigortalı, ilk doğumdan ikinci doğuma kadar olan geçen süre ile ikinci doğum için borçlanabileceği iki yıllık sürenin toplamı kadar geçen süreyi borçlanabilecektir.
• İlgili yasa hükmüne göre sadece sigortalılar değil, sigortalının ölümü halinde tüm hak sahipleri (eş, çocuk, ana ve baba) borçlanma yapabilecektir.
Avukat Hatice Fulya Cephe