Milattan önce 1000'li yıllardan beridir kullanıldığı bilinen gayda, tuluma tutturulmuş dört düdük ve üzerinde altı delik bulunan soluk tüpten oluşan bir enstrümandır. Avrupa'ya milattan sonraki ilk yüzyılda Romalılar tarafından getirildiği ve orduda kullanıldığı düşünülmektedir. 15. yüzyıldan itibaren İngiltere yarımadasında çok sevilerek çalınan enstrüman İskoçların, Trakyalıların, Bulgarların ve Makedonların geleneksel çalgısıdır. Özellikle İskoçlar ve İrlandalıların savaşlarda kullandığı gayda milli bayramlarda, düğünlerde, resmi geçit törenlerinde sürekli kullandığı için 'İskoçların milli çalgısı' olarak bilinir.
İskoçların milli çalgısının müziğinin çeşitli türleri de vardır. Küçük müzik, yani bandolar tarafından çalınan dans ezgileri 'ceol beag' olarak adlandırılır. Geleneksel İskoç hayatı ve tarihinin mirası olan türe ise 'ceol mor' adı verilir. Dünyanın her yerinde gayda kullanımı azalırken İskoçya'da hala varlığını sürdürüyor olması ve coşkuyla çalınıyor olması geleneksel İskoç hayatına olan saygılarına bağlıdır. 1800'lü yıllarda gaydanın nota dizisinin 8'li nota dizisine uygun olmadığı ve tekrar tasarlanması gerektiği tartışılsa da 'ceol mor' varlığını sürdürmeye devam eder. İskoçya'nın Highland adı verilen bölgesinde gayda çalan kişiler kültürlerini korurlar.
Oğlak derisinden yapılan tulumun üzerine kolla bastırılak verilen hava gaydanın ucundaki borudan ses çıkmasını sağlar. Körük kısmı kol altına tutturulan enstrüman tuluma soluk tüpünden hava doldurularak çalınır. Soluk tüpü zurnayı andırır ancak üzerinde altı delik vardır.
Gayda çalan kişi gaydadan çıkan sesin desibelini ayarlayamaz ve tek seferde yalnızca tek bir notaya basabilir. Benzersiz bir nota dizisine sahip olan gaydada parça çalınmaya başlandıktan sonra bitene kadar kesilemez. Çalınması görüldüğü kadar kolay bir enstrüman değildir. Gayda çalabilmek için sağlam bir diyaframa ve dengeli bir kola ihtiyaç vardır. Hem oturarak hem ayakta çalınabilen enstrümanı doğru bir şekilde kullanabilmek için dik bir pozisyonda çalmak gerekmektedir.
Dünyada kadınlar tarafından da erkekler tarafından da kullanılan enstrüman Türkiye'de daha çok Karadenizli erkekler tarafından çalınır. Genelde tulum çalabilen çalgıcıların kemençe gibi enstrümanları da çalabildiği görülür.