Sonbahar denilince insanların aklına gelebilecek öncelikli kelimelerden biri “hüzün” dür. Şairlerin, yazarların hüznünün ifadesi olmuştur, sonbahar.
Gülbin Öztürk Tüter
Uzm. Psikolog
Ancak şairler ve yazarlar için yaratıcılığı pekiştiren hüzün, yoğunlaştığında, kişinin yaşamının birçok alanına bulaştığında kişi için baş etmesi güç, acı verici bir tabloya dönüşebilir.
Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından oluşturulan Ruhsal Bozuklukların Tanı ve İstatiksel El Kitabı olan DSM-IV’e göre kişinin mevsime bağlı olarak tekrarlayan epizodlar halinde yoğun depresif belirtiler göstermesi ve bu belirtilerin sadece mevsime bağlı olarak ortaya çıkıp, daha sonra azalması/ yok olması durumu “Mevsimsel Depresyon” olarak tanımlanır.
Kişide yaşamını etkileyecek yoğunlukta uyku ihtiyacı, enerji azalması, konsantrasyon bozuklukları, isteksizlik, sosyal olarak geri çekilme, aşırı yemek yeme ihtiyacı gibi belirtiler olur. Mevsimsel depresyon sıklıkla sonbahar, kış aylarında görülmekle birlikte ilkbahar, yaz aylarında da farklı belirtiler ile ortaya çıkabilir. İştahsızlık, daha az ve kalitesiz uyku, erken uyanma ve huzursuzluk belirtileri bu belirtilerden bazılarıdır.
Mevsimsel depresyon için en önemli ayırıcı özellik, mevsim değişimine verilen bu tepkilerin bir süre sonra düzelmesinin beklenmesidir. Eğer bu belirtiler mevsimlere bağlı olmaksızın yıl içinde de devam ediyorsa o zaman kişi için major bir depresyonun varlığından söz edilebilir.
Doğanın Bedene Etkisi
Yapılan araştırmalar ekvatordan uzaklaştıkça, gündüzlerin kısa, gecelerin uzun olduğu ülkelerde mevsimsel depresyonun daha sık görüldüğüne işaret etmektedir. Buna dayanarak kişinin güneş ışığını yeterli miktarlarda alamama durumunda vücudunda melatonin hormonunun arttığı ve bunun sonucu olarak da mevsimsel depresyon belirtileri gösterdiği öne sürülmektedir. Aslında biyolojik ritmimizi düzenleyebilmemiz için geceleri salgılanan melatonin hormonu çok fazla salgılandığında kişiyi uyku halinde yaşanana benzer şekilde enerjisi düşük, yorgun, isteksiz yapabiliyor. Mevsim değişimlerinde çoğu kişide görülebilecek bu enerji düşüklüğü, ancak yoğun yaşandığında ve kişinin günlük hayatını sekteye uğratmaya başladığında Mevsimsel Depresyon dan bahsedebiliriz.
Kişisel Faktörler
Yukarıda bahsedilen mevsim değişimine bağlı enerji düşüklüğü gibi belirtilerin birçok insan için tolere edilebilir düzeylerde olması, mevsimsel depresyonun sadece mevsim değişimleri ile açıklanamayacağını göstermektedir.
Kişilerin depresyona olan genetik yatkınlıkları, beyindeki fonksiyon bozuklukları ve kişinin bireysel tarihi göz önünde bulundurulması gereken önemli etkenlerdendir. Ayrıca olumsuz durumlardan daha kolay etkilenen, duygularını tolere etmekte zorlanan kişilerin mevsim değişimleri ile birlikte yaşanan duygusal hareketliliği olumsuz olarak anlamlandırıp etkilenme riskleri fazladır. Sosyal destek sistemi ise birçok ruhsal sorunda önemli bir etkendir. Kişinin çevresinde destek alabileceği güvenilir kişilerin azlığı ve yetersizliği ruhsal sorunlar ile başa çıkmayı zorlaştıracaktır.
Yılın belli zamanlarında ortaya çıkmış olsun ya da olmasın, müdahale gerektirsin ya da gerektirmesin kişinin verdiği tüm psikolojik semptomlar aslında ruhsal dünyanın ifade bulma biçimidir. Bilinçdışı bir ruhsal çatışma, yoğunluğuyla kişide ruhsal bir acıya dönüşebilir ve/veya ifade bulmak için bedeni kullanabilir. Burada kişi hangi ruhsal belirtiyi gösterirse göstersin kişinin yaşadığı durumu kendi tarihinin, geçmişinin yankılarını içinde derinlemesine incelemek gereklidir.
İnsan psikolojisi genetik, nörobilimsel, psikodinamik, vs. farklı yaklaşımlarla ayrı ayrı açıklanabilecek, ancak bu yaklaşımların etkileşimi göz önüne alınırsa sağlıklı değerlendirilebilecek karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu nedenle kişinin yaşadığı depresif belirtiler sadece doğanın etkisiyle; beyindeki değişimlerle; ya da tek başına kişinin bireysel tarihi ile açıklanamaz. Ancak tüm bu ve daha fazla etkenin birlikteliği kişinin ruhsal sıkıntılarının hipotetik açıklamasını oluşturabilir.
Baş etmek için ne yapılabilir?
Duygu durumunuzun mevsimsel olarak bir değişim gösterdiğini hissediyorsanız;
- Değişime direnmek yerine, değişimi kabul edip baş etme yollarını araştırabilirsiniz.
- Her kişi için farklı baş etme biçimleri vardır. Olumsuz duygular yaşadığınızda hangi baş etme yollarının size iyi geldiğini anlamaya çalışın. Sosyalleşmek, spor yapmak, yazı yazmak, sanatsal çalışmalar yapmak sağlıklı baş etme yollarından bazılarıdır.
- Uyku ve yeme düzeninizi bozmamaya çalışın.
- Alkol, sigara ve kafein alımınızı azaltın.
- Yaşamınızdaki olumsuz durumlara odaklanmak yerine yaşamın kendisine, gününüze hatta bulunduğunuz ana odaklanın.
- Sıkıntılarınız günlük yaşamınızı engelleyecek biçimde yoğunlaşırsa mutlaka bir uzmandan yardım alın.