Paranoya psikolojik bir rahatsızlık ile birlikte toplum içinde aşırı evhamlı kişiler içinde kullanılan, anlamı eski Yunancada delirmek olan hastalık ve nitelemedir. Paranoya rahatsızlığı temelinde aşırı evham, endişe ve kuruntular barındırır. Halk arasında ise etrafındaki nesne, olay ve kişiler hakkında aşırı şüphecilik gösterenler için kullanılır. Bu belirtileri taşıyanlar paranoyak olarak isimlendirilir. Bu rahatsızlık bir müddet sonra o kişinin sosyal çevresinde sorunlar çıkmasına, ilişkilerinin yıkılmasına ve hatta hayattan tamamen kopmasına kadar varır. Örneğin devamlı takip edildiğinden, yediği içtiği yiyeceklerden zehirlenebileceğinden, eşinin kendisini aldattığından şüphelenen kişiler, eğer bu şüphelerini kronik hale getirdiler se hastalığın ilk belirtileri görülebilmektedir. Paranoya hastalarının özelliklerinden birisi de hastalıklarını genelde kabul etmezler. Çünkü bu şüphelere o kadar çok inanmışlardır ki bu kişileri vazgeçirebilmek neredeyse imkânsızdır. Hatta bazı paranoya hastaları kendilerini peygamber, mehdi gibi isimlerle anar ve kendilerini bu sıfatlara inandırır. Bu nedenle TCK’na göre mesul değildirler. Peki, buna ne sebep olur ya da paranoyak nasıl olunur sorusunu kendi kendimize sorduğumuz zaman bunun cevabını vermek kolay değildir. Çünkü çok çeşitli nedenleri bulunabilmektedir.






Bu nedenler kısaca ve sırayla:
- Paranoya hastalarının veya paranoyakların ortak özellikleri çocukluk ve gençlik yıllarında yaşadıkları travmalardır. Birçok psikolojik rahatsızlığın temeli çocukluk ve gençlik yıllarında yatar ancak paranoya rahatsızlığı çok daha belirgindir bu konuda. Mesela çocukken çirkin olan ve çevresinde ya da ailesinde devamlı dalga konusu olan biri ilerleyen yaşlarını “herkes bana bakıyor” ya da “herkes yanındakine gizlice benim çirkinliğimi fısıldıyor” şeklinde düşüncelerle geçirebilmektedir. Özellikle ergenlik döneminde çevresiyle ciddi sorunlar yaşayan, vücudunda kusuru bulunan kişilerde daha çok görülebilmektedir.
- Bir diğer neden ise kişinin kendisini çok üstün görmesi ya da bir önceki madde de olan olayın tam tersi bir şekilde yaşanmış olmasıdır. Mesela çocukluğundan beri pohpohlanarak büyütülen bir kişi ilerleyen yaşlarda kendisini diğer insanlardan üstün görmeye başlar, herkesin kendisi için çalışması gerektiğini düşünür. Bir müddet sonra “herkes benim aleyhimde, herkes beni baltalamak yok etmek istiyor” düşüncesi hâkim olur ve çevresiyle bu nedenle ciddi sorunlar yaşar.
- Yapılan iş veya meslek te paranoyaya neden olabilmektedir. Örneğin devlete ait gizli istihbarat işlerinde çalışan, ya da emniyet görevlisi iken suç örgütlerinin üzerine giden kişilerde de devamlı öldürülme, takip edilme, dinlenme gibi korkular baş gösterebilir. Örneğin Amerika’da Vietnam savaşı sonrası oluşan Vietnam sendromu da buna benzer bir durumdur.
- Şiddet görmüş çocuk ve kadınlarda, 40lı yaşlardan sonra ortaya çıkma ihtimalide bulunmaktadır.
- Son olarak birçok psikolojik rahatsızlık gibi paranoya da kalıtsal olabilmektedir. Paranoya rahatsızlığı dikkat edilmesi gereken ve günümüzde çeşitli seans ve ilaçlarla tedavi edilebilen bir rahatsızlıktır.