Kendimizi ne kadar beğenirsek beğenelim, hayran olduğumuz, -zaman geçtikçe tam anlamıyla hoşumuza gitmemeye başlasa da- taklit etmeye eğimli olduğumuz en az bir kişi mutlaka vardır hayatımızda. Saygı duyduğumuz insanları taklit etmemize neden olan bu insan eğilimi çocukların, özellikle de ergenlik dönemindeki gençlerin karakterlerinde büyük bir rol oynamaktadır.

Çocuklar, çevrelerinden gördükleri kişilik özelliklerini bir sünger gibi hevesle çekerler. Farkına bile varmadan kendilerini büyüleyen veya “havalı” olduğunu düşündükleri kişi gibi davranır veya rol yapar; uygun davranış biçimini öğrenerek onların beğenilen özelliklerini kazanmaya çalışırlar. İsteyerek taklit etmeye çalıştıkları kişi onların rol modelleri haline gelir. Çocuklar için rol modelinin önemli olmasının en büyük nedeni; çocuklar için ilham ve motivasyon verici ya da tam tersine onların cesaretini kırıcı ve yıpratıcı bir etki yaratabilmesi; ve dolayısıyla onların karakter ve kişiliğini şekillendirmesidir.
Rol Modellerinin Çocuklar için Önemi
Hayat Algısı
Çocuklar çok keskin gözlemcilerdir ve bir kez benimsedikleri bir şeyin yaşam boyu onlarla kalma olasılığı yüksektir. Hayata, yakın oldukları veya olmak istedikleri kişinin gözlerinden bakma eğilimindedirler. Rol modelleri iyimserse bardağın dolu kısmını görme şansları daha fazladır. Rol model onlar için bir ölçme standartı veya idol olur. Kendilerini nasıl algıladıkları da rol modelle ne kadar benzerlik gösterdiklerine veya onların gözünde rol modelin nasıl görüldüğüne bağlıdır.
Kişilik ve Tutum
Rol modellerinin davranış biçimlerini çok yakından takip ettikleri için çocuklar kişilik özelliklerini ve tavırlarını rol modellerine uydururlar. Örnek aldıkları kişinin olaylar karşısında verdiği tepki ve reaksiyonlar çocukların takınacağı tavırları da belirler. Çocuklar bazı şeyleri sevmeyi ya da sevmemeyi, hayran oldukları kişinin tavırlarını kriter olarak kullanarak öğrenirler.
Tutku ve Hevesler
Çocukların, “büyüyünce ne olacaksın” sorusuna verdikleri cevapları değiştirmelerinin bir nedeni de birinden belli bir konuda ilham veya nefret şeklinde etkilenmiş olmalarıdır. Ne kadar ileriye gitmek isteyecekleri, ne kadar efor sarfetmeye hazır oldukları ve hayallerini gerçekleştirmek için neye ihtiyacı oldukları hakkındaki düşünceleri, rol modelleri tarafından gösterilen azim ve kararlılığın gücüne veya yetersizliğine bağlıdır.
Sosyal İlişkiler
İnsanın sosyal bir hayvan olduğu söylenir; ancak tüm hayvanlar evcil olmayabilir. Burada en ömenli nokta, çocukların genelde, sosyal ilişkileri(ailesel veya toplumsal), bu ilişkilerin, rol modellerinin hayatlarındaki öneminin ışığında görüyor olmalarıdır. Duygularını ifade biçimleri çoğu zaman örnek aldıkları kişilerin bakış açısının bir yansımasıdır.
Ebeveynlerin Rol Model Olarak Önemi
Yapılan bir araştırmaya göre, ergenlerin %56’sı rol modelleriyle özdeşleşmiştir. Ayrıca, rol modelleriyle kişisel veya doğrudan iletişim halinde olanlar, olmayanlara kıyasla, daha yüksek bir özbenliğe sahipler ve akademik alanda daha iyiler. Aynı şekilde, pozitif rol modellere sahip çocukların kendilerine olan güveni daha fazla ve gelecekleri hakkında daha iyimserler. Sosyal gruplarda kendilerini iyi bir şekilde temsil etmeyi biliyor ve çevrelerindeki insanlarla pozitif bir etkileşim içindeler. Pozitif rol modelli çocuklar çok daha motivasyonlu ve başarma dürtüleri daha yüksek. Hayattaki önemlerini biliyor ve kendilerini bu doğrultuda dengeliyorlar.
Eğer rol modelleri her gün gördükleri kişilerse ve onlarla kişisel bir bağlantı içindelerse, çocuklar rol modellerinden çok daha fazla yararlanabiliyorlar; olumlu etkileri büyük ölçüde artıyor. Bunun tek nedeni, rol modelin de hayatta bazen hata yapacak veya başarısızlığa uğrayacak bir insan olmasıdır. Eğer çocuk, başarısızlığa neden olan şartları bizzat gözlemlerse, daha az hayal kırıklığı hissedecek ve hatanın sonuçlarını ilk elden biliyor olması benzer tehlikelerden uzak durması için ona bir uyarıcı olarak hizmet edecektir. Pozitif rol model ailelere sahip çocukların hayata karşı dengeli bir bakış açısına sahip olmalarının nedeni de budur. Ailelerinin daha önce hep öyle yaptıklarını gördüklerinden, onlar için hayatın iniş-çıkışlarını idare etmek daha kolaydır. Tıpkı daha önce ailelerinin de yaptığı gibi, başarısızlıkların üstesinden geleceklerini biliyor olmaları onlara sağlamlık ve güvenlik hissi verir. Ayrıca, eğer rol model statüsündelerse, ailelerin, çocuklarına disiplin ve rehberlik sağlamaları ve onları, arkadaş baskısı da dahil olmak üzere her türlü olumsuz etkilerden uzak tutmaları daha kolay olmaktadır. Bu nedenle, hiç şüphe yok ki, rol modelleri ebeveynleri olan çocukların daha küçük davranış problemleri olacaktır.
Psikologların pek çoğu, bireyin davranışlarının %95’inin, özellikle çocukluk veya ergenlik döneminde, taklit etme veya çevrelerindekileri model alma yoluyla öğrenildiğine inanmaktadır. Tek başına bu gerçek, çocuklar için iyi bir rol model olmanın ve rol model ile çocuk arasındaki pozitif ilişkinin önemini vurgulamak için yeterlidir. Çocuklar için rol model konusunda unutulmaması gereken en önemli nokta, tekrarlanan yönergeler vasıtasıyla öğrenemeyen çocukların gözü önünde yaşanan örnek sayesinde çabucak adaptasyon sağlayacağıdır.