Soyağacı; bir kişinin veya ailenin soyundan gelen tüm kişileri, belirli bir düzen içerisinde gösteren şemadır. Arapça bir kelime olan 'şecere' kelimesi ile eş anlamlı kullanılmaktadır. 'Kişinin atalarını gösteren soy ağacı, yukarıdan dar başlayıp, aşağıya doğru genişler. Soyağacı çizilirken, soyağacı araştırılan kişi ağacın altında, ataları ise ağacın yukarısında yer alır.

Amerika ve Avrupa'da soy ağacı araştırmaları kolay ve popülerken, bu durum Türkiye için geçerli değildir. Türkiye'de soy ağacı araştırmak son derece belirsiz olup, zordur. Bunun nedeni, Osmanlı İmparatorluğu döneminde yazılı gelenek yerine sözlü geleneğin ön planda olmasıdır. Ayrıca o dönemde soy araştırması yapmak gereksiz görülmekte olup, kişinin geldiği soya değil, ahlakına ve kültürüne önem verilmesidir.

Soy ağacının tam olarak ilk kullanımı, Boccaccio'nun 1360 baskılı Genealogia deorum gentilium ("İnsan Tanrılarının Soyu") adlı eseridir. Eser, klasik Yunan ve Roma mitolojisindeki kişiler ve tanrılar arasındaki soy ilişkilerini anlatmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk nüfus sayımı 1927 yılında yapılmıştır. Nüfus sayımlarıyla beraber şecere araştırmak, daha kolay hale gelmiştir.

Nüfus Defterleri: İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'nden veya bağlı bulunulan nüfus idaresine başvurup bilgi almak mümkündür. Kişiler 1927 yılından günümüze kadar olan dönem için bilgi alabilirler.

Osmanlı dönemindeki kayıtlara ulaşmak için Osmanlıca bilmek veya bir uzman yardımı almak gerekir. Tabii bunun öncesinde bu kayıtlara ulaşmak için gerekli merciilerden izin alınması gerekmektedir. Bu hususta 2 nokta önemlidir; ilk olarak ailenin maddi ağırlığa sahip olması ve araştırılacak ailede önemli kademelerde görev yapmış kişilerin olması. Şayet böyle olması durumunda Rüus Defterlerinden ve Şeriye Sicil Defterlerinden ciddi anlamda yararlanılabilir.

Şeriye Sicil Defterleri: Sicil defterlerinde veraset ilanları, evlenme ve boşanma bilgileri, mal alış satışlar gibi soy ağacı çıkartmada faydalı olabilecek bilgiler bulunur. Burada herhangi bir bilgiye ulaşılamıyorsa, Rüus Defterlerine bakılır.

Rüus Defterleri: Soyu araştırılan kişilerin resmi görevleri varsa Rüus Defterlerine bakmak, işinizi hızlandırır. Rüus Defterlerinde maaş alan bütün memurların yıl yıl tayin muameleleri bulunabilir.

Diğer Evraklar: Topkapı Müzesi Arşivi, askeri alanda soy ağacı için Genel Kurmay ATESE Arşivi, sağlık alanında Kızılay Arşivinden faydalınabilir.

Mernis Sistemi

Mernis Sistemi ile 1900'lü yılların başına kadar olan dönem için hane döküm listesi alınabilir. Bu dökümden sonra daha eski dönem için soy ağacı araştırması yapmak istenirse, zorlu bir süreç sizleri bekliyor.