Çocuklar 5-6 yaşlarına kadar hayalle gerçeği ayırt edemedikleri için doğru ve yanlış gibi kavramlar zihinlerinde tam netleşemez. Olmamış olayları olmuş gibi anlatabilirler.
Meltem Akhan
Uzman Psikolog
Böyle zamanlarda ebeveynlerin çocuğun anlattıklarını yalan olarak nitelendirmeden endişelenmemesi gerekir. Anne-babanın çocuğun yalanını kanıtlamaya çalışması sakıncalı olabileceğinden “Bu söylediğin aklından geçirdiklerin, değil mi?”, “Doğruyu söylemediğinde sana diğer zamanlarda nasıl inanacağımı bilemiyorum” vb. ifadelerle uyarılar yapılabilir. Bu dönemde hayal ürünü, şakaların dışında yalan söylemeyle karşılaşılması doğaldır. Doğruyu söylediği zamanlarda çocuk övülmelidir.
Çocuklar Neden Yalan Söyler Ve Ne Yapılabilir ?
Çocuklarımıza model olan bizler kimi zaman -farkına varmadan- onlar yaptıklarında şikayet ettiğimiz davranışlarda bulunuruz. Telefondaki birine “evde yok” dedirtmemiz, bitmeyen ya da yapmadığımız işe “bitti” ya da “yaptım” dememiz gibi birçok masum gördüğümüz minik yalanlarımız çocuklarımız için gerçek yalanlardır ve “Annem-babam yalan söylüyorsa ben de söyleyebilirim” yargısını oluşturabilir.
Çocuklarımızın bizi model alıp taklit ettiğini unutmaksızın -yalan söylemelerini engellemek için- küçük dediğimiz yalanları söylemeyebiliriz. En önemlisi ise kendimize bakıp neden o an yalan söyleme ihtiyacı içinde olduğumuzu sorabiliriz. Gelen telefonu ertelemeyip kaçtığımız cevabı ve konuşmayı neden yapmadığımızı, yapamadığımız- bitiremediğimiz işin arkasında durup gelebilecek tepkilere karşı kendimizi ifade etmekten neden kaçındığımızı sorarak çocuklarımızın bir yönde bize tuttuğu aynada kendimizle yüzleşmiş olabiliriz.
Eğer çocuğumuzu kardeşleriyle, arkadaşlarıyla ya da başkalarıyla kıyaslıyorsak, onaylanan akranına benzemek için çocuk yalan söyleyebilir. Çocuklar ebevynelerinin kabulünü alma, sevilme, beğenilme ihtiyacındadır. Bizlerden gelebilecek en ufak ilgi ve takdir onların davranışlarının gelişmesinde çok önemli yer tutar. “Ahmet derslerinde çok başarılı, hiç yanlış yapmamış bu sınavda” gibi bir ifade; çocuğun arkadaşına karşı olumsuz bir bakış açısı geliştirmesine neden olacaktır. Aynı zamanda, yaptığı en ufak bir yanlış veya hatayı siz kabullenmeyeceksiniz diye söylemek istemeyip yalana başvuracak ya da saklayacaktır. Unutmayalım ki biz de kimseyle kıyaslanmak istemeyiz; ne eşimiz, ne anne babamız, ne de patronumuz tarafından… Çünkü hepimiz tekiz ve farklıyız.
Çocuğumuzun yaptığı olumsuz bir davranış karşısında ağır cezalandırmalarda bulunuyorsak, bu cezayı yaşamamak adına yaptığını söylemeyip yalana başvurabilir. Bu nedenle çocuğumuzun olumsuz davranışı sonucunda doğruyu söylemesi gerektiğini belirtip dürüstlüğü sonucunda da cezalandırmadan uzak, yapması gereken olumlu, doğru davranışı tanımlayıp tekrar etmemesi yönünde konuşmak bize her koşulda açık olmasını sağlayacaktır.
Çocuklarımızın yaptıkları ya da davranışları hakkında sürekli eleştirel, küçümseyici olmamız çocuğun kendi düşünce- duygularını ifade etmekten kaçınmasına sebep olur. Duymak ve yapmalarını istediklerimiz konusunda yalana başvurmalarına neden olur. Bu durum çocuğun kimliğinin oluşmasında, özgüveninde sorunlara neden olabilir.
Günümüz koşullarında artık çocuklarımızla ortak paylaşımlarımız ne yazık ki azaldı. Bu nedenle, bulunduğu arkadaş çevresiyle çok daha fazla zaman geçirdiğinden, yalana teşvik edecek durumların yaşanması ya da yalanı yaşam tarzı haline getirmiş bir grubun etkisiyle çocuk yalan söylebilir. Bu nedenle çocuğumuzun arkadaş çevresini tanımamız, gerektiği noktada ve şekilde müdehale etmemiz önemlidir.