1 ) Over rezervi ( Yumurtalık kapasitesi ) nedir?

Over rezervi, kadının yumurtalıklarında bulunan yumurtaların sayı, durum ve kalitesini ifade eder. Bir başka ifade ile kadının hamile kalabilme kapasitesi anlamına gelir.

Yumurtalık kapasitesi yüksek olan kadının, yumurtalıklarında foliküller çok ve kalitelidir. Bu demek oluyor ki, kadının hamile kalabilme şansı oldukça yüksektir. Yumurtalık rezervinin azalmasında etkili olan çok sayıda faktör olmakla beraber, en önemli faktör kadının yaşıdır. Yaşın büyümesi ile özellikle de 35 yaşından sonra yumurtalık kapasitesinde azalma görülmeye başlar. Bu kapasite, 40 yaşından sonra daha da hızlanır. Yaş arttıkça kadının overlerinde yumurta sayısı ve yumurta kalitesi azalır. Yumurtalık kapasitesi azalan kadında, kendiliğinden veya tedavi sayesinde hamilelik elde edebilme şansı azalır. Aynı zamanda hamilelik elde edilse dahi, düşük olma riski de oldukça yüksektir.

Over rezervinin değerlendirilmesi için bir takım yöntemler ve tahliller bulunur. Daha çok çocuk sahibi olmak için tedavi almak isteyen çiftlerde, yumurtalık kapasitesinin değerlendirilmesi gerekir. Over rezervi değerlendirilmesi esnasında elde edilen sonuç, infertilite (kısırlık) tedavisi için uygulanacak teknik ile ilgili ve çiftin çocuk sahibi olma şansı ile ilgili çok önemli bilgileri sunar.

2 ) Kimlerin yumurtalık kapasitesi değerlendirilmelidir?

3 ) Yumurtalık kapasitesinin azalmasına sebebiyet veren faktörler nelerdir?

4.1 Adetin 3. günü bazal FSH ölçümü

Adet döneminin 3. Günü, kan tahlilinde belirlenen FSH hormonu seviyesi, yumurtalık kapasitesi ile ilgili istenilen bilgileri verir.

FSH değerinin 8-10 IU/L üzerinde olması durumunda, over rezervinin azaldığını ifade eder. FSH ne kadar yüksek olursa, over rezervi o kadar kötü anlamına gelir. 20’nin üzerinde olan FSH değerlerinde, hamile olma şansı ile beraber çocuk sahibi olma şansı çok düşüktür.

FSH düzeyi yüksek olan hastaların, tüp bebek uygulamalarında da daha az folikül gelişir ve daha az yumurta (oosit) toplanır.
Bazı hastalarda, FSH seviyesi, adet dönemine göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin, bir kadının FSH değerlerine bakılırken, bir adette yüksek başka bir adette normal saptanabilir. Bu durumlarda kötü olan yüksek değerin, prognozu belirlediği yani bu hastalarda elde edilecek olan hamilelik şansının azaldığı tespit edilmiştir.

FSH ölçümünde olduğu gibi güvenilir bilgi vermese de, östrojen düzeyinin yüksek olması da (45’den büyük) yumurtalık rezervinin durumunun iyi olmadığını belirtir. Ancak tek başına E2 ölçümü bir kriter olarak kabul edilmez. FSH ve CC test daha güvenilir olarak görülmektedir.

4.3 Klomifen sitrat testi (CC Test)

Bu testte, aynı şekilde adetin 3. ve 10. günleri arasında, kanda ki FSH hormon düzeyine bakılır. Bu arada adetin 4. ve 9. günleri arasında 5 gün boyunca hasta gün içerisinde 100 mg klomifen sitrat (klomen, serophene.. v.b) kullanır.

Klomifen sitrat testinde, 3. gün ve 10. günleri arasında bakılan FSH değerlerinin toplamının 26’dan fazla olması halinde, (veya 10. gün FSH değeri 10’dan yüksekse veya 10. gün FSH bazal 3. gün FSH’dan yüksekse) yumurtalık rezervinin iyi olmadığı kabul edilir.

CC test 30 yaşından büyük olan hastalarda ve sebebi bilinmeyen kısırlık hastalarında over rezervinin değerlendirilmesi amacı ile özellikle tavsiye edilmektedir.

İnhibin B yumurtalıklarda bulunan granüloza hücrelerinde üretilir. FSH hormonunun baskılayıcı bir etkisi vardır. Yaşı büyük olan ve yumurtalık kapasitesinde azalmanın meydana gelmesi ile beraber, inhibin-B seviyesi de azalır ve FSH değeri artar. Adetin 3. günü İnhibin B düzeyinin 45 pg/ml’den düşük olması, yumurtalık kapasitesinin iyi olmadığını belirtir.

4.5 AMH (Anti-müllerian hormon)

İnhibin B gibi overlerde granüloza hücrelerinde sentezlenir. Yumurtalık kapasitesi azaldığı zaman, AHM seviyesinde azalma görülür. Bu, yumurtalık kapasitesinin güvenilir bir göstergesidir. Diğer testler gibi, illa adet döneminin 3. gün bakılması mecbur değildir. Adet siklusunun herhangi bir gününde bakılabilir. Çıkan testin sonucu, adet dönemine göre çok fazla bir değişkenlik yapmaz.

4.6 Adetin 10. günü progesteron düzeyi

Progestron, yumurtalık kapasitesi tayininden ziyade, yumurtalamanın olup olmadığını tespit edebilmek amacı ile adetin 21. günü bakılır. Daha çok 3 ng/ml üzerinde olması, yumurtlamanın olduğunu destekler. Ancak bazı araştırmalarda, CC test ile beraber 10. gün progesteron seviyesinin de değerlendirilmesinin CC test güvenilirliğinin daha fazla arttırdığını da bildirmiştir. 10. gün progesteron düzeyi 1.2 ng/ml üzerinde tespit edilen hastalarda, CC test normal çıksa dahi, elde edilecek olan hamilelik şansının düşük olduğu tespit edilmiştir.

Transvajinal ultrasonografi ile beraber, yumurtalıklarda bulunan antral foliküllerin (küçük yumurtaların) sayılması yumurtalık rezervi ile ilgili oldukça güvenilir bilgiler verir. Her iki yumurtalıkta da, toplam 7 ile 10 tane antral folikül olması, yumurtalık kapasitesinin iyi olduğunu gösterir. İki yumurtalıkta toplam antral folikül sayısı 7’den az olursa, yumurtalık kapasitesinin iyi olmadığı anlaşılır ve ilaçlar ile elde edilecek yumurtlama başarısı düşüktür.

Antral folikül sayısı 4’ün altında olması halinde, tedavi başarısı oldukça azdır. Antral folikül sayısının 10’dan fazla olması durumunda da, yumurtalıklar tedavi için kullanılan ilaçlara aşırı reaksiyon gösterebilir. Bu durum da, OHSS gelişme riski olabilir. polikistik over sendromu hastası olan kişilerde de, aynı şekilde antral folikül sayısı fazladır ve yumurtalıklarda ilaçlara aşırı cevap riski vardır. Bu hastalarda düşük doz ilaçlar ile dikkatli bir şekilde tedavi uygulanır.

5 ) Yumurtalık rezervi hamilelik olacağını kesin belirler mi?

Yumurtalık rezervi kadının yumurta sayısı ve kalitesini ifade eder. Kadının hamile olup olamayacağı ile alakalı herhangi bir fikir tayininde bulunmaz. Ancak hamilelik elde etme şansının, yumurtalık rezervi bakımından yüksek veya düşük olacağı ile ilgili bilgi verebilir.

Örneğin, yumurtalık rezervinin durumu çok iyi olan genç bir kadın, tüpleri kapalı olduğundan dolayı bir türlü hamileliği elde edemeyebilir. Yumurtalık rezervi kötü olan bir kadın da, şansı düşük olsa da hamilelik elde edebilir.

Hamilelik durumunun meydana gelmesi için, yalnızca yumurtalık kapasitesinin iyi olması yeterli değildir. Bunu dışında ihtiyaç duyulan başka koşullar da bulunur. Yumurtalık kapasitesinin değerlendirilmesinin bir başka amacı da, rezervi sınırda kötü olan hastaların daha çok zaman kaybetmeden, yumurtalık kapasitesi de tamamen tükenmeden infertilite tedavileri ve gerekirse tüp bebek tedavilerine başlayarak, bir an önce çocuk sahibi olmalarını sağlamaktır.

Yumurtalık rezervinin tamamı ile tükenmiş olduğu ve yumurta sağlanması pek mümkün olmayan bu sebepten dolayı da yumurtlama elde edilemeyen durumlarda, kendiliğinden veya ilaç tedavisi ile hamileliğin sağlanması mümkün değildir. Tüp bebek tedavisi de, yumurta toplanamadığından dolayı mümkün değildir. Bu durumda tek çare yumurta bağışı veya evlat edinme gibi yöntemlerdir. Yumurta bağışı da, bugün için ülkemizde yasaktır.