Bağımlılık, zarar veren sonuçları olmasına rağmen zorlantı şeklinde madde arama ve kullanmayla karakterize olmuş, sürekli hale gelmiş ve tekrarlayıcı bir beyin rahatsızlığıdır. Bu soruna zarar verici davranışlar eşlik eder. Bu hem beyni, hem de davranışları etkileyen bir rahatsızlıktır. Fakat tedavi edilebilir bir sorundur. Hastalığın gelişiminde ve ilerlemesinde biyolojik ve çevresel etkenler rol oynar. Bağımlılık bir sürecin sonunda gelişir. Kişi bu süreçte bazı evrelerden geçmektedir. Başlangıçta deneme amaçlı başlayan kullanım, ardından sosyal kullanıma, daha sonra kötüye kullanıma ve sonuçta bağımlılığa dönüşür. Bu yüzden bağımlılığın erken dönemde teşhis edilmesi olumsuz sonuçların önlenmesinde etkili olur. Bağımlılık alkol kullanımı, sigara alışkanlığı, seks alışkanlığı, alışveriş bağımlılığı gibi değişik faktörler üzerinde gelişebilir.




Bağımlılık nasıl belirlenir?
Bağımlılık tanımlaması sayılan belirtilerin bir yıl içinde en az 3 tanesinin bulunmasıyla yapılabilir.

• Tolerans gelişimi: Maddenin etkisinin meydana çıkması için, kullanılan madde miktarının arttırılma ihtiyacının olmasıdır. Maddenin kullanılmaya başlanmasından bir süre sonra aynı miktar aynı etkiyi göstermez. Giderek bu oranın arttırılma ihtiyacı doğar. Kişi sigaraya başladığında günde 5 tane içiyorsa, bunu giderek daha fazla arttırır.
• Yoksunluk belirtisi: Kişinin uzun süre kullandığı maddeyi bırakması halinde, dokularda ve kanda maddenin düzeyi düşmeye başladığı zaman bazı fiziksel ve bilişsel etkiler ortaya çıkmaya başlar. Bunlar uyumu bozan davranışsal değişimlerdir. Kişiler bu etkilerden kurtulmak için yeniden madde kullanımına başlar. Bu sayede etkilerin hafifletilmesi amaçlanır. Alkol, sigara gibi bazı maddelerin kullanımının bırakılması nedeniyle ortaya çıkan yoksunluk belirtilerinin yaşamı tehdit edici seviyede olması muhtemel olabilir.
• Daha uzun süre ve daha yüksek miktarda kullanma: Madde kullanımının kontrol edilmesi çabalarının başarısızlıkla sonuçlanmasıdır.
• Sıkça başarısızlıkla sonuçlanan bırakma girişimleri: Madde kullanımının kontrol edilmesinin içinde kişilerin bunu bırakma girişimleri de bulunmaktadır. Kişi bağımlılık düzeyine gelmeden önce bu maddeyi bırakma çabası içine girer. Fakat bu girişimler genellikle başarısızlıkla sonuçlanır.
• Maddenin kullanımı, sağlanması ve bırakılması için uzun zaman harcanması: Kişinin yaşamı maddenin etkisinin yeniden sağlanması, bunun son defa olması hakkında karar vermesi üzerine kurulur.
• Madde kullanımıyla sosyal ve mesleki alandaki etkinliklerin azalması ya da bitmesi: Madde kullanımı devam ettiği sürece kişi kendi ailesi ve yakın çevresiyle ilişkilerini zayıflatır, zevk alacağı işlerden uzak durur. Mesleğine karşı ilgisi azalır, iş hayatında sorunlar yaşamaya başlar. Bu etkilerle kişiler büyük kayıplar yaşar.
• Zarar görülmesine rağmen, madde kullanımına devam etme: Madde kullanımı kişide diğer önemli çalışmaların yerini almaya başlar. Bununla kişi psikolojik, sosyal ya da fiziksel sorunlar yaşamaya başlar. Ancak madde kullanımını bırakamaz.

Bağımlılığı arttıran çevresel etkenler nelerdir?

• Ev ve aile: Bu ikili çocukların gelişiminde son derece önemlidir. Ailede çocuğun ilk ilişkileri sağlıklı gelişiminde ve madde kullanımını etkileyen bir unsurdur. Ailede bu bağımlılıkların olması, çocuklarda gelişimini arttırır. Karmaşık bir aile yaşamı, şiddet olması durumunda çocukların alkol ve madde kullanma olasılığını arttırır.
• Akranlar ve okul hayatı: Ergenlik dönemine gelindiğinde, arkadaşların rolü oldukça fazla olur. Arkadaşlar kişinin ilk bağımlılık girişiminde etkili olur. Bunun yanında okul başarısızlığı, sosyal becerilerin olmaması riski daha fazla arttırır.

Ergenlik dönemi bağımlılık açısından neden daha risklidir?
Bu dönemde kişilerde yargılama ve karar verme becerileri daha gelişmekte aşamasında olduğunda, risklerin değerlendirilmesi kısıtlı şekilde olur. Bu yüzden gençler bağımlılık konusunda daha zayıf olur. Gençlere bu konuda doğru bilgilerin verilmesi, onları koruyabilmek için faydalı olur.
Bağımlılık tedavisi nasıl yapılır?
Bağımlılığın tedavisinde davranış değişimlerinin hedeflendiği etkin yöntemler uygulanır. Tedavi farklı aşamalardan oluşur ve uzun süre devam eder. Herkes için farklı bir tedavi şekli kullanılır. Kişinin ihtiyaçlarına uygun, üretken olmasını sağlayacak hedefler belirlenir. Tedavinin gerekli olduğu kadar devam etmesi gerekir. Erken bırakıldığında, bağımlılık etkisi yapan şeye geri dönüş olabilir. Hastalara bireysel ve grup terapileri uygulanır. Bunların yanında ilaç tedavileri kullanılabilir. Hastaların öncelikle tıbbi arındırma tedavisine öncelik vermek gerekir. Bu tedavide maddenin vücuttan arındırılmasına çalışılır. Bu sırada oluşacak belirtiler ilaçlarla yok edilmeye çalışılır. Hastalarda iyileşme süreci oldukça uzun sürer. Tedavi bittikten sonra bile, bağımlılığa geri dönüş olabilir. Bu nedenle bağımlılık tedavisine sürekli olarak tekrarlanma ihtiyacı duyulabilir. Tedavi sırasında hastanın çevresel etmenlerden olumlu olarak etkilenmesini sağlayacak önlemlerinde alınması gerekir.